Lelewel Joachim - Dzieje Polski potocznym sposobem opowiedziane

Dzieje Polski potocznym sposobem opowiedziane

Kozacy ujarzmieni
Władysław IV znany z dzielności Polakom, zostawszy po ojcu królem, zastawił się w Moskwie pod Smoleńskiem, 1633, gdzie zwycięstwo odniósłszy, w Wiaźmie,
1634, pokój zawarł.
Wkrótce za pośrednictwem mocarstw, w Sztumsdorfie, 1635, pokój ze Szwecją ułożywszy, Prusy całkiem odzyskał i pokój zewnętrzny zapewnił.
Chciał on podobnie i pokój wewnętrzny zjednać, lecz zgody między katolikami i protestantami wyjednać nie mógł, a tym mniej z dyzunią.
,Kozacy nieraz wykraczali, bo się Wdawali w zmowy z Austrią, bo napaściami swymi na Turcję narażali Polskę na wojny.
Ale oni narzekali, że ich nawracają, a starostowie z panami mając Żydów w pomoc, w poddaństwo zamieniają i do pańszczyzny, do której nie byli obowiązani, przymuszają.
Stawali owszem ze swymi przywilejami wolności i domagali się praw obywatelstwa. Nieraz już okazywali z tych powodów ducha niespokojności i buntowniczego.
Za Władysława IV postawienie twierdzy Kudak przestraszyło ich. Zerwali się do broni i do buntu. Poskromieni, srodze ukarani byli, 1638.
Odjęto im hetmana, a ledwie kilka tysięcy do służby wojskowej używszy, resztę w poddaństwo zamieniono. Pawluk, ich wódz, pomimo wręczenia, że mu nic nie będzie, stracony.
Stąd urosła nienawiść tego dyzunickiego narodu do szlachty katolickiej i ciężkich wojen powód nieuśmierzony.

165.
Szlachta zabezpiecza swą moc i równość
Lubo Władysława IV panowanie znamienite było z odniesionych zwycięstw i zjednanych pokojów, wszelako w Polszcze w niczym się nie
polepszyło. Nie ustawały wzajemne niezgody, niechęci i krzywdy.
Władysław IV zamyślał był o niejakich porządkach, zamyślał o ustanowieniu orderu Niepokalanego Poczęcia Panny Marii, o wojnie ,z Turcją, a polegając na Hieronimie Radziejowskim
i kanclerzu wielkim koronnym Jerzym Ossolińskim uzbrajał Kozaków.