Lelewel Joachim - Dzieje Polski potocznym sposobem opowiedziane

Dzieje Polski potocznym sposobem opowiedziane

Pomnożona uprawa pszenicy na tłustych gruntach dostarczała ludowi bułek.

105.
Światło i nauki
Przy swobodzie powszechnej ze wszystkich klas ludzi poczęli dbać o to, aby umieli czytać i pisać, a pisano już nie tylko po łacinie, ale i po polsku.
Widziano ubogich, szlachtę mieszczan i kmieci do szkół uczęszczających i sposobiących się do użyteczniejszego życia, bo nic więcej pożytecznym człowieka nie czyni, jak dobra
edukacja i nauka. Ona podnosi jego czucie, jego umysł i ,serce i otwiera mu oczy, aby poznał potrzeby swej ojczyzny.
Z tej chęci do nauk wielkie w dalszym czasie Polska odniosła korzyści.
Widziano nie tylko z uboższej szlachty, ale z mieszczan i kmieci uformowanych bardzo zacnych i krajowi pożytecznych obywateli.
Niejeden z nich wyszedłszy wysoko na prałatów i biskupów senatorskie krzesło zasiadł.
Janicki był rodem wieśniak, a tak pięknie wiersze po łacinie pisał, że jako poeta stał się głośnym po całym świecie.
Dantyszek był synem powrożnika, a tak znamienity poeta, w poselstwie i w senacie utalentowany mąż.
Kromer także z niskiego był rodu, ale dał się poznać nauką swoją, wybornie pisał po łacinie, kronikę polską i mowy i po polsku dobrze pisał i został biskupem warmińskim.
I tak wielu innych było, których nie urodzenie, ale nauka, talenta i cnota pożytecznymi ojczyźnie poczyniła dziećmi.

106. Rozboje.
Równość szlachecka
Gdy każdy robił, co mu się podobało, znaleźli się tacy, co się zdrożności dopuścili.
Byli szlachta, nawet niewiasty, co rozbijali, osiadłszy w górach, po obronnych zameczkach w Czorsztynie, w Berwaldzie [Barwałdzie] i innych.
Ale kraj potrzebował porządku, byli tedy rozpędzani i karani. Rusinowską w butach po męsku ubraną, tak jak ją złapano, tak i powieszono.
Ustały tedy i rozboje, a dbała o swoje prawa szlachta często się na wiece, na sejmiki, na sejmy zjeżdżała.