Lelewel Joachim - Dzieje Polski potocznym sposobem opowiedziane

Dzieje Polski potocznym sposobem opowiedziane

Za głowę zabitego pana prawo we dwójnasób więcej płacić kazało aniżeli za głowę prostego szlachcica.
Senatorskie dostojności były w ręku panów, stąd oni tytuły komesów (grafów) przybierali, co tyle znaczyło, co człowiek wysokiej godności, wysokiego urzędu.
Ci panowie mieli swoje familijne herby, jako to: nałęcz, skarbek, jastrzębczyk, topór, grzymała i tym podobne, co stanowiło klejnot szlachecki, wyobrażony na sygnetach i
pierścionkach albo na uzbrojeniu, a szlachcic klejnotny stroił się w łańcuch złoty.
Reszta szlachty herbów albo wcale nie miała, albo do herbów tych wielkich domów gromadnie przypuszczaną była, albo każdy dowolnie sobie przybierał i odmieniał herby.
Nazwisk familijnych prawie jeszcze nie było. Te różnice z czasem dopiero się zagładziły i ujednostajniły, gdy się równość i braterstwo szlacheckie ustaliło.
86.
Siła zbrojna
W tym stanie rycerskim była najgłówniejsza narodu siła.
Powiatowanie starodawne poniekąd zostawało, ale od czasu Bolesława Wielkiego pozachodziły wielkie w porządkach odmiany.
Kasztelani, zaniedbując sądowej władzy, zdali ją w części na sędziów ziemskich, sami tylko grodzkimi jeszcze zajmowali się sądami.
Powinni byli powiatowi do boju przywodzić, ale gdy się wojewodów namnożyło (w Łokietka państwie było ich ośmiu), ci w pole rycerstwo wiedli.
Niższe stany nie były tak bardzo do wojennej posługi niewolone. W nagłej atoli potrzebie występowali do broni i kmiecie, i mieszczanie.
Rycerstwo zaś nie tylko że było prowadzone od Wojewodów, ale czepiało się herbowych pańskich chorągwi, którzy swoje poczty z wojewodzińskimi stawiali.
Wszystko konno, uzbrojone wedle swej możności, mało było panów ciężko w żelazne pokrytych zbroje.
Występowali jak pospolite ruszenie, a na koń siadali, skoro wici po kraju rozesłane były, to jest rozkaz czyli zwinięte pismo, na soszkach zawieszane, do boju powołujące.