Lelewel Joachim - Dzieje Polski potocznym sposobem opowiedziane

Dzieje Polski potocznym sposobem opowiedziane

Zjednał sobie w wielkiej części i szlachtę, gdy ustanowił dla Polski, 1578, i dla Litwy, 1580, trybunały, czyli sądy najwyższe, zrzekając się swego prawa sądowniczego, przez co
w Rzeczypospolitej sądownictwo stało się niepodległe, królowi została tylko władza ułaskawiania potępionych.
Tylko prawa miejskiego niemieckiego sądownictwo najwyższe przy królu pozostało i król zdawał go na kanclerzów.
Wkrótce dały się poznać wielkie w Batorym zdolności, które mu szacunek i zaufanie w narodzie jednały.
W dalszym tedy czasie panowania swego mniej przeszkód w zamiarach swoich doznawał i łatwiej od szlachty podatki uzyskiwał, i wszelką z jej strony znalazł powolność, gdy ją do
wojny przeciw Moskwie powołał.

143.
Siła zbrojna
Iwan Wasilewicz znowu był Inflanty zaczepił, znaczne w nich zdobycze poczynił, a jak przycisnął granice Litwy, widać na krajobrazie pod liczbą 9.
Ale Stefan Batory był skorszy do wojny aniżeli jego poprzednicy Zygmuntowie; tego Iwan Wasilewicz nie przewidział. Wyzwany król Stefan zajął się obroną kraju i wojną.
Od południa, od czasów zygmuntowskich zasłaniali Polskę Kozacy, na wyspach Dniepru osiadły lud, konno z Tatarami uganiać się mogący.
Batory usiłując zaprowadzić między nimi karność urządził ich, pozwolił im obierać sobie hetmana i w części ich lepiej uzbroił.
Tatarom płacony im od Zygmunta jurgielt postąpił, z obowiązkiem, aby spokojnie siedzieli, a dobrze Rzeczypospolitej służyli i w wojnie mu pomagali.
Uzbroił tedy tym sposobem południową stronę przeciw Iwanowi Wasilewiczowi, a zabezpieczał się od Turków. W samej Polszcze z kwarty niewiele można było szeregowego wojska utrzymać.
Podatki były rzeczą niestałą. Szlachta gotowa była konia w pospolitym ruszeniu dosiąść i obowiązaną była wedle zygmuntowskich ustaw odbywać w swoich województwach rewie.
Wszelako długim za Zygmuntów pokojem zaległa pole i wcale niećwiczoną składała konnicę.