Lelewel Joachim - Dzieje Polski potocznym sposobem opowiedziane

Dzieje Polski potocznym sposobem opowiedziane

Ci wszyscy wracając do Polski przynosili z sobą cale inne opinie i nowe wyobrażenia, wcale z miejscowymi niezgodne.
Widzieli oni we Francji królestwo, gdzie równie jak i w Polszcze był król.
Ale w Polszcze król był dożywotni, prezydował tylko Rzeczypospolitej i sejmom, czyli stanom, nawet władza jego wykonawcza była ścieśniona.
We Francji król był monarchą dziedzicznym, samowładnym. Nie było tam sejmów, a przy dworze królewskim wszystkie władze i dostojności skupione.
Otaczali króla: ministrowie, książęta, hrabiowie, parowie, feldmarszałki, generałowie, wszyscy na jego Usługi gotowi, od niego dostatkami i tytułami wynagradzani, od niego orderami
i różnymi honorami zaszczycani. W Polszcze tego nie było. August II ścigany od Karola XII ustanowił był order Orła Białego. Ten się utrzymał, bo już nikt opozycji nie założył.
Opinie nawet francuskie, tak dalece monarchiczne, swobodnie się pomiędzy krajowcami szerzyły, bo gmin szlachty w podupadłej oświacie narodowej odrętwiały nie stawiał żadnej
przeszkody i swojej Rzeczypospolitej, i jej potrzeb nie znał.
199.
Załuski i Konarski
Wielu obywateli uczuło potrzebę podniesienia światła w narodzie i do tego gorliwie się brało.
Józef Andrzej Załuski, biskup kijowski, z wielką usilnością, ogromnym nakładem zakładał bibliotekę.
Obchodził się bez wieczerzy, posilając się kawałkiem sera, byle co miał dochodów na pomnożenie biblioteki obracać.
Jakoż zebrał tak wielką, że nie tylko dotąd żadnej na świecie prywatnej tak wielkiej nie było, ale że stanęła z największymi w Europie na równi.
Bibliotekę tę uczynił publiczną, a z czasem narodową. Stanisław Konarski poświęcił się na ulepszenie edukacji.
Był on pijarem i swoim kosztem założył konwikt dla szlachetnej młodzi w Warszawie. Walczył on z niesłychanymi przeciwnościami i przesądami, śmiało i nieustraszenie.