Lelewel Joachim - Dzieje Polski potocznym sposobem opowiedziane

Dzieje Polski potocznym sposobem opowiedziane

Lecz nie koniec było na tym: trzeba było w całym królestwie, między szlachtą i po miastach Wszystko rozpatrywać i do porządku przyprowadzać.
Tym wszystkie następne lata i wszystkie sejmy aż do końca panowania Zygmunta Augusta zajęte były. A w tej przykrej, ale przykładnej pracy senat i posłowie, i król nie ustawali.

131. Starostwa, sąd, cła, myta
Urządzone tedy były starostwa i królewszczyzny, a kto je nieprawnie posiadał, temu odebrano.
Ustanowiona w starostwach kwarta, czyli część czwarta dochodów, przeznaczoną została na utrzymanie wojska.
Ponieważ od czasu jak kraj w ludność podrósł, a królowie i Polską, i Litwą władali, iż zatrudnienia niezmiernie się pomnożyły, a przez to nie mogli wydołać pomnożonym
sprawom, które się do ich wyroków odwoływały, bardzo wiele spraw zalegało i strony sprawiedliwości doczekać się nie mogły; a zatem ustanowiony był na ten raz sąd najwyższy,
który by w imieniu króla królewski zastąpił.
Szlachta i miasta mieli swoje przywileje i pobierali cła i myta; grobelne, mostowe, mieli ,swoje targi, jarmarki, na rzekach młyny wodne, łowy ryb; na jakim to prawie było?
Wglądał Zygmunt August, bo dowolne po drogach opłaty utrudzały lądowy handel, a młyny i łowienie ryb na rzekach wolny spław hamowały. Niejeden swoich zysków wyrzec się musiał.
Łatwo się domyślacie, dzieci moje, co to biedy miał Zygmunt August 7, tym wszystkim, jak się musiał surowic stawiać.
Ależ gdyby nie było u szlachty i w miastach takich przywłaszczeń, nie byłoby potrzeba na nich się srożyć.
W tym razie najwięcej trudności doznał Zygmunt August ze strony miast pruskich, które niemały mu opór okazały, wszakże i te skłonił do powolności.

132.
Ludność, miasta, przemysł
Miasta i miasteczka polskie i litewskie w owym wieku były wcale ludne i rozległe.
Tym więcej one wzrastały, że ludność w całej Polszcze bardzo się pomnożyła.