Lelewel Joachim - Dzieje Polski potocznym sposobem opowiedziane

Dzieje Polski potocznym sposobem opowiedziane

Czesi też zastawą lub gwałtem opanowali Glatz [Kłodzko], Opawę, Niemcy Zantok [Santok].
Przypatrzcie się, dzieci, krajobrazowi pod liczbą 5, co za uszczerbek ojczyzna doznała przez wynoszenie się niektórych osób nad innych, przez złą ekonomikę i przez nierząd.

68. Polska niemczeje
Lecz większe jeszcze niebezpieczeństwo groziło od strony tychże Niemców.
Wiele się tego narodu ściągało do Lechii, najwięcej rzemieślników, i osiadali po miastach.
Było to dla kraju bardzo korzystnie pozyskiwać lud przemyślny i pracowity, ale książęta przez wzgląd dla nich i dla przynęcenia ich obdarzali miasta przywilejami i prawem
teutońskim, czyli niemieckim. Całe tedy miasta i wiejskie gminy przestawały być polskie, stawały się niemieckimi.
Przywileje te (od roku 1250) niezmiernie się w całej Lechii namnożyły.
Niektórzy książęta stali się tak dalece Niemcom przychylni, że się kuso z niemiecka stroili, po niemiecku gadali, dwór swój Niemcami napełniali.
Za ich przykładem zgorszeni wielcy panowie niemczeli, bo i tym sposobem ci arystokraci chcieli się od gminu polskiego, czyli od reszty narodu różnić.
Skutki niemieckiej zarazy dały się widzieć dosyć prędko. Na Śląsku mocno się język niemiecki rozszerzył, gadano nim i pisano w wielkich miastach, w Poznaniu i Krakowie.
Miasta, co się prawem niemieckim rządziły, gotowe były cesarza niemieckiego słuchać, a książęta poniemczone cesarstwu też przychylne się okazywały.
Kraj cały mógł przez to niepodległość i narodowość stracić.

69.
Narodowość ocalona
W tak trudnym i niebezpiecznym razie jedni księża biskupi gorliwie się brali ocalić narodowość. Oni kierowali szkołami.
Czuwali tedy, aby dzieje ojczyste w nich wykładane były. Pisano je podówczas po łacinie.
Wymagali księża biskupi, aby nauczyciele uczniom tłumaczyli je ustnie na język ojczysty polski, a języka niemieckiego w szkołach zakazali.