Lelewel Joachim - Dzieje Polski potocznym sposobem opowiedziane

Dzieje Polski potocznym sposobem opowiedziane

Te warownie służyły razem z lasami do przytułku dla ludzi i dla urzędu nad powiatem przełożonego w przypadku nieprzyjacielskiej napaści.
Przy takim tedy grodzie w głównym powiatu miejscu, czyli posadzie, przesiadywał urząd, na czele którego był kasztelan czyli komes, co tytułowi grafa niemieckiego odpowiadało.
Kasztelan w pokoju powiatem rządził i sądził, w czasie wojny ludem powiatowym przywodził.

29.
Siła zbrojna, gotowość do wojny
Wszyscy mieszkańcy królestwa, jakichkolwiek dostatków byli, skoro kto bronią robić był zdolny, musiał stawać do obrony kraju.
Najubożsi rolnicy, czyli kmiecie, to jest chłopi, wieśniacy, strzegli grodów i zamków, dniem i nocą stróżę odprawiali, śpiewając i okolicznie się przechcxiząc.
Wielka ich część ćwiczyła się składać hufce i zastępować nieprzyjacielowi, a niemała tychże kmieci liczba, będąc dość zamożną, że mogła na koń siadać, stawała się
szlachtą i z majętniejszymi, którzy szlachtą byli, najdzielniejsze wojsko stanowiła.
Albowiem, aby mieć swego konia, tarczę i cały rynsztunek wojenny, albo jeszcze i blachę do zawieszenia na piersi, potrzeba było niemałej majętności.
Dobrze uzbrojony stał za kilkudziesięciu takich, co się dosyć uzbroić nie mogli. Skoro nieprzyjaciel przystąpił i do wojny przyszło, cały kraj niezwłocznie o tym wiedział.
Palone ognie i beczki ze smołą po grodach, wzgórzach i otwartych polach o tym ostrzegały, stróża wzajem sobie tę wiadomość podawała, a ruszone we wszystkie strony podwody
rozniosły rozkazy królewskie i w lot pod znaki Bolesława wiedli swoje powiaty kasztelanowie. Całe królestwo w poruszeniu było i stosownie do woli Bolesława szykowało się.
Nie było najmniejszego ociągania się, wszelka powolność i ochota, bo umiał Bolesław zjednać zaufanie i przywiązanie ludów, które do boju prowadząc oszczędzał ich życie.